چرا باید به معرفی انواع شیرآلات ساختمانی بپردازیم؟ این کار چه حُسنی دارد؟ شیرآلات ساختمانی که به آن شیرآلات بهداشتی هم می‌گویند همان شیرآلاتی هستند که ما از آن‌ها در منزل استفاده می‌کنیم. علت اینکه به آن شیرآلات بهداشتی می‌گویند این است که در تولید این شیرآلات از استانداردهای ویژه و پرتکل‌های بهداشتی حساسی استفاده می‌شود که از جانب تولید کنندگان این محصولات باید رعایت شوند زیرا از آنجا که این شیرآلات واسطه‌ی دسترسی ما با آب شرب و مصرفی هستند مستقیما با سلامت مردم در ارتباط هستند. استاندارهای بکار رفته در ساخت یک شیرگاز یا یک شیرهیدرولیکی و … متفاوت از شیرآلات ساختمانی هستند. برای مثال در آلیاژ یک شیر ساختمانی یا بهداشتی نباید بیشتر از درصد معینی، از سرب استفاده کرد، زیرا سرب یک فلز سمی است و سلامت انسان را تحت الشعاع قرار می‌دهد. در حالیکه این حساسیت در سایر شیرها کمتر است. همچنین شیرآلات ساختمانی باید قدرت تحمل دمای بالا را داشته باشند تا در صورت استفاده از آب داغ یا کم و زیاد شدن دمای آب توسط مصرف کننده در بو و مزه آب آشامیدنی تغییری ایجاد نکنند. در این نوشته به معرفی انواع شیرآلات ساختمانی با توجه به اِلِمان‌های گوناگون پرداخته‌ایم. المان‌هایی همچون:
1-کلاسیک و مدرن بودن شیرآلات
2-جنس شیرآلات
3-نوع طراحی شیرآلات
4-نوع کاربرد شیر
1. کلاسیک و مدرن بودن شیرآلات
کلاسیک یا مدرن بودن شیرآلات را ما با ظاهر آن می‌شناسیم. همه‌ی ما شیرآلات اهرمی را شیرآلات مدرن و شیرآلات فلکه‌ای را شیرآلات کلاسیک می‌دانیم که در گذشته استفاده می‌شدند یا در خانه‌های قدیمی ممکن است وجود داشته باشند. این تغییرات فقط به ظاهر شیرآلات خلاصه نشده و نوع ساختار آن‌ها را نیز به کلی عوض کرده. تغییراتی که موجب پدید آمدن سطح کیفیت بهتری در مقایسه با شیرآلات کلاسیک شده است.
اولین مولفه ساختاری که شیرآلات مدرن را از شیرآلات کلاسیک جدا ساخته است؛ عدم وجود واشر در آن‌هاست. درست است که شیرآلات مدرن همه دارای ساختار یکسانی نیستند و به توپی، دیسکی و کارتریجی تقسیم می‌شوند اما همه‌ی آن‌ها در نداشتن واشر مشترک هستند از این رو به شیرآلات مدرن شیرآلات بدون واشر هم می‌گویند.
دلیل اینکه در شیرآلات مدرن واشر استفاده نمی‌شود این است که ساختار آن‌ها ایجاب نمی‌کند تا از واشر در آن‌ها استفاده شود. شیرآلات کلاسیک به گونه‌ای هستند که با چرخاندن فلکه یا دسته‌ی شیر جریان آب را قطع یا متصل می‌کنند چنین ساختاری ایجاب می‌کند تا واشری بین دستگیره و بدنه تعبیه شود. واشر کمک می‌کند تا بدنه شیر و دسته حین چرخیدن آسیب نبیند و فشار دستگیره به بدنه را بهتر منتقل می‌کند همچنین کمک می‌کند تا شیر راحت‌تر باز و بسته شود. اگر در شیرآلات کلاسیک واشر نباشد شیر به خوبی بسته نمی‌شود و همیشه چکه می‌کند. در حالیکه در شیرآلات مدرن برخلاف شیرآلات کلاسیک احتیاجی به چرخاندن دسته‌ی شیر نیست و وقتی پیچاندن یا چرخشی نباشد در نتیجه احتیاجی به قطعه‌ای مثل واشر نیست تا فشار بار حاصله از دسته را به بدنه تقسیم کند. در این شیرآلات به جای واشر از توپی، دیسک و کارتریج استفاده شده است. که در ادامه در مورد نحوه‌ی کار هر کدام توضیح خواهیم داد:
توپی:
توپی شیءای کروی است که دارای دو حفره می‌باشد. این دو حفره مقابل یک دیگر قرار دارند تا جریان آب را از بدنه شیر به سر خروجی شیر منتقل کنند. وقتی شیر را باز می‌کنیم این توپی می‌چرخد و دو حفره بین بدنه و خروجی آب قرار می‌گیرند تا جریان آب را برقرار سازند و هنگامی که شیر را می‌بندیم توپی می‌چرخد و قسمت‌هایی که حفره ندارند حائل میان جریان بدنه شیر و خروجی آب قرار می‌گیرند تا جریان آب قطع شود.
دیسکی:
دیسک به معنای صفحه‌ای دایره مانند است. دیسک نوعی دریچه است که جریان آب را قطع یا وصل می‌کند. با چرخش اهرمِ شیرآلاتِ دیسکی به چپ و راست، دیسک به سمت آب گرم یا آب سرد متمایل می‌شود و اینگونه می‌توانیم دمای آب را در این نوع شیرها تنظیم کنیم.
{عکس دیسک}
کارتریجی:
کارتریج قطعه‌ای پلاستیکی است که جریان و دمای آب را کنترل و هدایت می‌کند. روی کارتریج یک قطعه دسته مانند است. این قطعه در واقع اهرمی است که وظیفه‌ی آن قطع و وصل کردن جریان آب و هدایت آب گرم و سرد به سمت خروجی شیر است. پایین کارتریج سه حفره وجود دارد: یکی برای آب گرم و یکی برای آب سرد، در حفره سوم بنا به وضعیت اهرم جریان آب از حفره‌های اول و دوم وارد آن می‌شوند و از آنجا به خروجی آب هدایت می‌شوند. در واقع حفره سوم آب تنظیم شده توسط فردی که از شیر آب استفاده می‌کند را خارج می‌کند.
2. جنس شیرآلات
از دیگر انواع دسته بندی‌هایی که می‌توانیم برای شیرآلات انجام دهیم تقسیم بندی شیرآلات براساس جنس آن‌هاست. جنس شیرآلات به جنس بدنه‌ی اصلی و جنس روکش تقسیم می‌شود. جنس روکش متفاوت از جنس بدنه است. در ادامه به هر دوی ایناها پرداخته‌ایم:
جنس بدنه:
بدنه شیرآلات ساختمانی از جنس برنج، فولاد ضد زنگ، سرامیک و پلاستیک است. که در مورد هر کدام مختصر توضیحی ارائه داده‌ایم:
برنج:
جنس بدنه شیرآلات بهداشتی عمدتا از فلز برنج است. علت استفاده از برنج دوام بالای آن است. همچنین قیمت نهایی تولید شیرآلات برنجی برای مصرف کننده و تولید کننده به صرفه است. استفاده از متریال برنج کیفیت و سلامت مصرف کننده را توامان تضمین می‌کند.
فولاد ضد زنگ یا استیل:
استفاده از فولاد ضد زنگ بهترین نوع مواد فلزی است که می‌توان در ساخت شیر بکار برد اما این ماده گران‌تر از برنج است در نتیجه ممکن است چندان از سوی مصرف‌کنندگان مورد استقبال قرار نگیرد از این رو تعداد کمتری از این شیرآلات نسبت به مدل برنجی ساخته می‌شود.
سرامیک یا چینی:
سرامیک ماده‌ای جامد است که می‌تواند از ترکیبات فلزی یا غیر فلزی تشکیل شود. علت استفاده از سرامیک در ساخت بدنه شیرآلات به این علت است که سرامیک در برابر خوردگی مقاوم است یعنی خورده نمی‌شود. خوردگی که نام دیگر آن اکسید شدن است؛ به واکنش شیمیایی فلز در برابر آب و اکسیژن می‌گویند.
خوردگی به مرور فلز را بین می‌برد و باعث تغییر در مزه آب می‌شود تمام شیرآلات فلزی دچار اکسید شدن یا خوردگی می‌شوند، حتی شیرآلات برنجی، چون خاصیت فلز اکسید شدن است. اما سرامیک از جهت اینکه کیفیت آب آشامیدنی را حفظ می‌کند بهترین متریال برای تولید شیرآلات بهداشتی هستند. قیمت شیرآلات سرامیکی نسبت به سایر انواع شیرآلات بیشتر است.
از معایب شیرآلات سرامیکی آسیب پذیری آنان در برابر ضربه است که سبب شکسته شدن آن‌ها می‌شود لذا با توجه به قیمت این نوع شیرآلات بهتر است در استفاده از این محصولات دقت لازم را به عمل آورید.
شیرآلات پلاستیکی:
برخلاف متریال‌های به کار رفته قبلی که در ساخت شیرآلات استفاده می‌شدند. پلاستیک یک ماده‌ی مصنوعی است یعنی بصورت طبیعی نمی‌توان ماده‌ای به نام پلاستیک پیدا کرد. پلاستیک قابلیت این را دارد که به شکل‌ها و قالب‌های گوناگون در آید. پلاستیک‌ها سبک هستند. در ساخت یک شیر پلاستیکی انرژی کمتری در مقایسه با یک شیر فلزی یا سرامیکی مصرف می‌شود و این به علت فرم پذیری راحت پلاستیک است.
شیرآلات پلاستیکی چندان در برابر گرما و حرارت مقاوم نیستند به همین دلیل استفاده از شیرآلات پلاستیکی جهت مصرف آب شرب چندان از نظر بهداشتی توصیه شده نیست.
جنس آبکاری شیرآلات:
برخلاف جنس بدنه شیرآلات که عمدتا از برنج بود، جنس آبکاری شیرآلات به علت اینکه هر فلز و آلیاژی خاصیت و رنگ متفاوتی را داراست، دارای تنوع بیشتری نسبت به بدنه می‌باشد. فلزاتی که در آبکاری شیر استفاده می‌شوند باید از کیفیت مناسب برخوردار باشند و مقاوم در برابر اکسید شدن و تغییر رنگ باشند. عمده فلزاتی که در آبکاری شیرآلات استفاده می‌شود، کروم، برنج، مس و برنز هستند.
در این میان فلز کروم بسیار پر استفاده‌تر نسبت به سایر روکش‌هاست. رنگ شیرآلاتی هم که روکش کرومی دارند، کروم می‌نامند. در حالیکه این رنگ نقره‌ای است که می‌تواند مات یا براق باشد. از ویژگی‌های آبکاری کروم سوای پر جلوه بودن آن می‌توان به مقاومت بالای آن در برابر اکسایش و خوردگی اشاره کرد.
برنج آلیاژ دو فلز مس و روی است. ترکیب این دو فلز در نسبت‌های متفاوت منجر به ایجاد تنوع رنگ‌های متفاوت می‌شود. از آلیاژ برنج می‌توان رنگ طلایی روشن و تیره و رنگ برنزی تیره و روشن بدست آورد تمام این رنگ‌ها قابل استفاده در آبکاری به عنوان روکش هستند.
مس از دیگر فلزاتی است که از آن برای آبکاری استفاده می‌شود. آبکاری مس رنگی طلایی و طلاییِ ماتِ تیره رنگی ایجاد می‌کند که اصطلاحا آن را رزگلد می‌نامند. همانند سایر فلزات قبلی این فلز علاوه بر زیبایی در برابر خوردگی هم مقاوم است.
برنز، از آلیاژهای مس است. آلیاژ به ترکیب فلز با فلزات دیگر یا ترکیب فلز با مواد غیر فلزی می‌گویند. در آلیاژ مس، مس پایه فلز است. منظور از فلز پایه، فلزی است که در یک آلیاژ به عنوان فلز اصلی استفاده می‌شود. شیرآلات با روکش برنز در عین مقاومت در برابر خوردگی، نسبت به شیرآلات مسی ارزان‌تر هستند و نگهداری از آن‌ها نیز در مقایسه با شیرآلات مسی آسان‌تر است.
3. نوع طراحی شیرآلات
خلاقیت بستر نامحدودی در کرانه‌‌های ذهن انسان است که پایانی ندارد. خلاقیت به معنای نوآوری (یعنی به وجود آوردن چیزهای نو) نیز آمده است. نوآوری در هر بستری ممکن است. خلاقیت در اتخاذ یک مشی جدید نسبت به رفتار با دیگران یا پدیده‌ها، خلاقیت در شکستن ساختارها یا بنا به فرموده‌ی حافظ انداختن طرحی نو (فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم) و … صنعت شیرآلات نیز از خلاقیت بی‌بهره نمانده است امروزه ما شاهد تنوع طراحی در شیرآلات بهداشتی هستیم. با پیشرفت تکنولوژی ما شاهد باز شدن دست طراحان در شکستن سقف‌ها و ایجاد طراح‌های نو هستیم. در انتخاب طراحی مناسب شیرآلات اصولی وجود دارند که راهنمای ما در انتخاب طرح و رنگ شیرآلات هستند. برای پرهیز از طولانی شدن متن، چنانچه علاقه‌مند به دانستن این اصول هستید به مقاله رنگ شیرآلات در دکوراسیون داخلی رجوع کنید. اما بطور کلی شیرآلات از جهت نمایان بودن لوله‌ها و اتصالات به دو دسته توکار و روکار تقسیم می‌شوند.
شیرآلات توکار:
به شیرآلاتی گفته می‌شود که لوله‌ها و اتصالات آن در دیوار نصب می‌شوند. برای مثال این دوش را در نظر بگیرید
{عکس شیر توکار}
در این تصویر فقط قسمت‌های خروجی آب و دسته‌ی تنظیم کننده‌ی آب قابل مشاهده می‌باشند.
شیرآلات روکار:
منظور شیرآلات معمولی است که اتصالات و لوله‌های آن قابل مشاهده است.
{عکس دوش معمولی}
4. نوع کاربرد شیر
منظور از نوع کاربرد، دسته بندی شیرآلات براساس نوع استفاده‌ای که دارند، می‌باشد. بر این اساس شیرآلات به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1.شیرآلات سرویس بهداشتی و حمام 2.شیرآلات آشپزخانه
شیرآلات سرویس بهداشتی و حمام:
این شیرآلات خود به سه دسته‌ی روشویی، توالت و حمام تقسیم می‌شوند.
روشویی‌ها انواع مختلفی دارند، چه از لحاظ طراحی و چه از لحاظ نوع تکنولوژی بکار رفته در آن، همانند چشمی یا هوشمند بودنِ نوع شیر، موثر در تعیین قیمت شیر است. این شیرآلات همچون انواع دیگر شیرآلات علاوه بر کاربردی که دارند نمای ظاهری آن‌ها هم در طراحی فضای سرویس بهداشتی شما مهم است.
به شیرآلاتی که در توالت استفاده می‌شود آفتابه می‌گویند. نه شیر دستشویی! اجزای شیر آفتابه خودِ بدنه‌ی آفتابه، شلنگ و استندی است که شیر به آن آویزان می‌گردد. علت نامگذاری این شیرآلات به این اسم به این علت است که این نوع شیرآلات جایگزین آفتابه شدند و کار آفتابه را انجام می‌دهند. لازم به گفتن نیست که در گذشته زمانی که آب لوله کشی در منازل وجود نداشت از وسیله‌ای به نام آفتابه در توالت استفاده می‌شد. با آمدن لوله کشی آب و پیشرفت صنعت شیرآلات، محصول جدیدی به خانواده شیرآلات ساختمانی تحت عنوان آفتابه اضافه شد.
به نوع شیرآلاتی که در حمام استفاده می‌شود، دوش می‌گویند. ما دوش را با علم دوش می‌شناسیم اما در صنعت شیرآلات دوش عبارت است از: بدنه اصلی که دارای دسته یا اهرم هدایتگر جریان آب، علم دوش، خروجی‌های آب به سمت بیرون و دسته یا اهرم هدایت کننده‌ی آب به سمت علم دوش.
در انگلیسی به این نوع شیر Bathtub Faucet می‌گویند که به معنای شیر پرکننده‌ی وان است. کلمه‌ی دوش یک واژه فرانسوی douche است و این نوع اصطلاح به علت اینکه در گذشته اکثر تبادلات فرهنگی ما در حوزه صنعت و علوم اجتماعی و ادبیات با فرانسه بود وارد واژگان فارسی شد و مصطلح گردید.
شیرآلات آشپزخانه:
شیرآلات آشپزخانه خود به دو نوع ظرفشویی و شیر روگازی یا قابلمه پرکن تقسیم می‌شوند.
نیاز به توضیح ندارد که شیر ظرفشویی چیست فقط نکته‌ای که باید در اینجا عنوان شود این است که از نوع ظرفشویی مدل دو منظوره‌ی آن هم موجود است. شیرآلات دو منظوره دارای دو خروجی آب هستند. این ویژگی در منازلی کاربرد دارد که دارای دستگاه تصفیه آب آشپزخانه هستند. یکی از خروجی‌ها برای آب معمولی و دیگری به آب تصفیه شده اختصاص دارد.
شیر قابلمه پرکن یا روگازی شیرآلاتی هستند که بر روی گاز نصب می‌شوند. از آن جایی که حمل کتری و قابلمه‌های بزرگ، سنگین و سخت است کاربرد این شیرآلات پر کردن کتری یا قابلمه بر روی گاز است. به جای اینکه ظروف را زیر شیر ظرفشویی پر آب کنیم و روی گاز بگذاریم، مستقیماً آن‌ها را روی گاز پر می‌کنیم.
سخن پایانی در این نوشته، نویسنده تلاش کرده تا از زیاده گویی و اطناب پرهیز کند. امیدوارم خواندن این متن برای شما خواننده‌ی گرامی مفید واقع شده باشد. خدانگهدار